Η ελληνική κρίση ως τραγωδία

Η εμπλοκή της Ελλάδας στο Μνημόνιο θα μπορούσε να εκληφθεί και σαν μια γνήσια ελληνική τραγωδία. Η Υβρις ήταν η δεκαετία της ανέμελης διακυβέρνησης. Στην κρίση ωστόσο οδηγήθηκε από δυνάμεις -τους θεούς της αγοράς ίσως αλλά και την ανεπαρκή ευρωπαϊκή ηγεσία- που ήταν πάνω από τον έλεγχό της. Ετσι βρίσκεται μπροστά σε ένα αδιέξοδο από το οποίο αδυνατεί να βγει. Η κάθαρση αργεί ακόμα.
Αυτή θα μπορούσε να είναι και μία από τις πιθανές αναγνώσεις του πρόσφατου βιβλίου του κ. Κώστα Σημίτη, του πρώτου ίσως που με συστηματικό και ολοκληρωμένο τρόπο επιχειρεί μια αποτίμηση της τελευταίας δραματικής τριετίας.
Στην προσέγγισή του ο κ. Σημίτης δεν διαφοροποιείται από τις κλασικές προσεγγίσεις των Ευρωπαίων σοσιαλδημοκρατών. Παρά τα ιδιαίτερα ελληνικά χαρακτηριστικά θεωρεί ότι η αιτία της κρίσης βρίσκεται στην αρχιτεκτονική της Ευρω-ζώνης και στην αδυναμία της να αντιμετωπίσει μια θεμελιακή ανισορροπία ανάμεσα στις χώρες χαμηλής ανταγωνιστικότητας του Νότου και στις ανεπτυγμένες οικονομίες του Βορρά. Από τη θέση αυτή προκύπτει μια σειρά από συμπεράσματα.
Πρώτον, ότι η Ελλάδα ακόμη και αν η κυβέρνηση Παπανδρέου είχε πάρει εγκαίρως μέτρα περιορισμού του ελλείμματος το 2009, δεν θα μπορούσε να αποφύγει την προσφυγή στο Μνημόνιο.
«Η εξωτερική χρηματοδότηση ήταν απολύτως αναγκαία» γράφει χαρακτηριστικά ο κ. Σημίτης προσθέτοντας ότι δεν μπορούσε να προέλθει παρά «από την Ευρωζώνη, το ΔΝΤ και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα». Σημειώνει μάλιστα ότι το ΔΝΤ δεν ήταν «ο αυστηρότερος από τους δανειστές».
Δεύτερον, ότι η αντιμετώπιση του ελληνικού προβλήματος -η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας- προϋπέθετε ένα πρόγραμμα πιο ελαστικό ως προς τους στόχους του -με λιγότερη λιτότητα δηλαδή- που θα διαρκούσε περισσότερα χρόνια και θα έδινε μεγαλύτερο βάρος και στην ανάπτυξη. Κι αυτό γιατί η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας δεν επιτυγχάνεται από τη μια μέρα στην άλλη, απαιτεί χρόνο και, βέβαια, επενδύσεις.
Στους παράγοντες αυτούς έρχεται να προστεθεί και η ελληνική ιδιαιτερότητα που δεν είναι άλλη από τη συγκρότηση του κράτους σε πελατειακή συντεχνιακή βάση που ουσιαστικά υπονομεύει κάθε προσπάθεια μεταρρύθμισης. Αντιμετώπισαν την Ελλάδα, αναφέρει χαρακτηριστικά ο κ. Σημίτης, σαν μια «προηγμένη» χώρα αγνοώντας ότι το ζήτημα δεν ήταν απλώς οικονομικό αλλά «βαθύτατα πολιτικό». Επέβαλαν έτσι τους συνήθεις όρους που επιβάλλει το ΔΝΤ, οι οποίοι όμως αποδείχθηκαν «μη ρεαλιστικοί για την Ελλάδα».
Αν έτσι έχουν τα πράγματα όμως, και ποιος μπορεί να διαφωνήσει, τότε προκύπτει ένα μείζον ζήτημα για το πόσο προετοιμασμένοι μπήκαμε στην ΟΝΕ. Γιατί ποτέ δεν αποκτήσαμε μια εθνική στρατηγική αντιμετώπισης αυτών των ανισορροπιών που τώρα θεωρούμε ότι προκάλεσαν την κρίση.
Αλλά και γιατί τόσο τα ελλείμματα όσο και το κόστος εργασίας άρχισαν να διογκώνονται από την επομένη σχεδόν της ένταξής μας και πήραν βέβαια εκρηκτικές διαστάσεις επί των κυβερνήσεων Καραμανλή. Διαχρονική η ευθύνη. Ας είναι... Περισσότερο χρόνο και περισσότερο χρήμα λοιπόν, αυτό χρειαζόταν η Ελλάδα. Κι αυτό ακριβώς δεν είχε. Και πάλι για πολλούς λόγους.
Πρώτον, εξηγεί ο κ. Κ. Σημίτης, γιατί η Γερμανία «δεν ήθελε να επιμηκύνει τον χρόνο προσαρμογής της Ελλάδας πέραν του 2013 για να πιέσει και να παραδειγματίσει τις άλλες χώρες», αλλά βέβαια και για να μπορέσει η κ. Μέρκελ να ικανοποιήσει τους ψηφοφόρους της.
Δεύτερον, γιατί το 2010 «η Ευρωζώνη δεν ενδιαφερόταν να λύσει οριστικά το ελληνικό πρόβλημα» και την ένοιαζε απλώς να το μεταθέσει χρονικά όταν θα υπήρχαν ευνοϊκότερες συνθήκες για την αντιμετώπισή του. Προσθέτει δε ότι «η ανεπίσημη εκδοχή της σωτηρίας των τραπεζών και όχι η επίσημη εκδοχή της σωτηρίας της Ελλάδας ήταν η αληθινή»!
Η Ευρωζώνη, μάλιστα, διέθετε και το «αποφασιστικό όπλο» για να επιβάλει τις απόψεις της με δεδομένο το χρηματοδοτικό αδιέξοδο στο οποίο βρισκόταν η Ελλάδα: η τρόικα έκρινε «αν θα εκταμιευτεί η ληξιπρόθεσμη δόση».
Ο κύκλος ουσιαστικά έκλεισε. Μια κρίση, η εκδήλωση της οποίας ξεπερνά την Ελλάδα, και μια Ευρώπη που αρνείται να αντιμετωπίσει τις συνέπειες των στρεβλώσεων της Ευρωζώνης και επιβάλλει στην Ελλάδα μια λύση που την οδηγεί σε αδιέξοδο. Μοναδικό της δικαιολογητικό ότι η κρίση ήταν «πρωτόγνωρη». Τραγικός ήρωας ο ελληνικός λαός!
Δεν υπήρχε «συνολικό σχέδιο»
Η Ελλάδα δεν μπορούσε να αποφύγει το Μνημόνιο. Θα μπορούσε, ωστόσο, να μετριάσει τις επιπτώσεις του; Ο κ. Κ. Σημίτης απαντά καταφατικά. Μόνο όμως αν η Ελλάδα είχε ένα «συνολικό σχέδιο» για την αντιμετώπιση της κρίσης. Ποιο ακριβώς θα μπορούσε να είναι αυτό το σχέδιο δεν διευκρινίζεται. Ο κ. Σημίτης, ωστόσο, φαίνεται να πιστεύει ότι αν υπήρχε, η Ελλάδα θα μπορούσε να «πείσει» τους εταίρους της να δείξουν μεγαλύτερη ανοχή. Αυτό φυσικά θα ήταν εξαιρετικά δύσκολο, ίσως και μη ρεαλιστικό, με βάση τη δική του ανάλυση για τις πραγματικές επιδιώξεις των Ευρωπαίων ηγετών -το ότι δηλαδή δεν ήθελαν μια οριστική λύση- στη διάρκεια της διαπραγμάτευσης.
Παρ' όλα αυτά είναι απολύτως σωστή η κριτική του για τις παλινωδίες της ελληνικής πολιτικής. Την αδυναμία κατανόησης της σοβαρότητας του προβλήματος όταν περιμέναμε μάταια να ληφθούν μέτρα το 2009, την καθυστέρηση στην υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων, την εκπαραθύρωση της τρόικας το 2011 από τον κ. Βενιζέλο, που έπληξε την αξιοπιστία της χώρας, και, βέβαια, την πρόταση για δημοψήφισμα από τον κ. Γ. Παπανδρέου.
Ενδεχομένως να υποτιμά, ωστόσο, τον αρνητικό ρόλο που έπαιξε μια σειρά από παράγοντες - η απόλυτη άρνηση δηλαδή της ΝΔ να συνεργαστεί αλλά και η οξύτητα των αντιδράσεων από συνδικαλιστικές ηγεσίες και την Αριστερά. Χαρακτηριστικά, δεν κάνει καμία αναφορά στη διάλυση της παρέλασης της 28ης Οκτωβρίου του 2011, όταν ξέρουμε ότι συνέβαλε αποφασιστικά στην απόφαση για το δημοψήφισμα - μια απελπισμένη κίνηση ενός απομονωμένου πρωθυπουργού.
Στο μόνο στο οποίο είναι απόλυτα σαφής είναι στην ανάγκη πιο έγκαιρης αναδιάρθρωσης του χρέους που έπρεπε να επιδιώξει η Ελλάδα. Μια απόφαση, ωστόσο, την οποία, όπως ο ίδιος αναγνωρίζει, πολεμούσαν έως το τέλος η Γαλλία και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα - δύο παράγοντες με τους οποίους δύσκολα μπορούσε να συγκρουστεί η Ελλάδα. Πόσω μάλλον όταν οι εκτιμήσεις για τα αρνητικά της αναδιάρθρωσης -π.χ. στα Ταμεία και στις τράπεζες- ήταν τότε αλληλοσυγκρουόμενες.

ΕΘΝΟΣ 6/1/13