Η... κουλτούρα της διαφθοράς

Πριν από αρκετά χρόνια, πάνω από δεκαετία σίγουρα, ο κ. Στέφανος Μάνος είχε επιχειρήσει με ένα μικρό τρικ να υπογραμμίσει την υποκρισία του πολιτικού μας συστήματος. Είχε δηλώσει ότι είχε υπερβεί τις δαπάνες που προέβλεπε η νομοθεσία για την εκλογή του στην πρώτη Περιφέρεια της Αθήνας. Το ποσό της υπέρβασης ήταν μικρό - και δεν έχουμε κανέναν λόγο να πιστέψουμε ότι ήταν αληθινό. Το πραγματικό κόστος γνωρίζαμε όλοι ότι ήταν πολύ μεγαλύτερο. Εστω και έτσι, ωστόσο, έκανε τη δουλειά του. Ολες οι εφημερίδες συνεχάρησαν τον κ. Μάνο για την ειλικρίνειά του και... τίποτε άλλο. Δεν άλλαξε σχεδόν το παραμικρό ούτε έχει αλλάξει ακόμα και σήμερα.
«Στην πολιτική», έλεγε ένας Αμερικανός γερουσιαστής στις αρχές του αιώνα, «δύο πράγματα μετράνε για να πετύχεις. Το πρώτο είναι το χρήμα. Το δεύτερο δεν μπορώ να το θυμηθώ αυτήν τη στιγμή». Και, βέβαια, ό,τι ισχύει στις ΗΠΑ ισχύει και στην Ελλάδα. Μόνο που εδώ καμωνόμαστε ότι δεν γνωρίζουμε τίποτα.
Ψηφίζουμε νόμους, βάζουμε περιορισμούς, ελέγχουμε τον τηλεοπτικό χρόνο για να διασφαλίσουμε, υποτίθεται, την ισότητα υποψηφίων και συνδυασμών και στην πράξη όλοι γνωρίζουν ότι τα πάντα καταστρατηγούνται. Οι δαπάνες είναι πολύ μεγαλύτερες και οι συναλλαγές, κυρίως στην περιφέρεια, γίνονται κάτω από το τραπέζι.
Το ένα εκατομμύριο της Siemens που κατέληξε -χωρίς φυσικά να καταγραφεί- στο ταμείο του ΠΑΣΟΚ ήταν η κορυφή μονάχα του παγόβουνου. Στην πραγματικότητα όλα τα κόμματα χρηματοδοτούνται με αδήλωτα χρήματα - συχνά έχουν βγει στο φως και συγκεκριμένες καταγγελίες. Ομως, εμείς δεν μαθαίνουμε τίποτε.
Και δεν μαθαίνουμε, γιατί έχει επικρατήσει η λογική ότι οι προεκλογικές δαπάνες διαφθείρουν τη Δημοκρατία. Καμωνόμαστε, λοιπόν, ότι δεν υπάρχουν. Προσθέστε και λίγη κομμουνιστική συνωμοσιολογία ...να μη μαθευτούν τα ονόματα όσων ενισχύουν το κόμμα- και... μένουμε στο σκοτάδι.
Δεν είναι τυχαίο ότι πίσω από τις δύο πιο γνωστές υποθέσεις χρηματισμού που απασχόλησαν την κοινή γνώμη -του Μ. Κουτσόγιωργα και του Α. Τσο­χα­τζόπουλου- υπήρχαν τουλάχιστον αρχικά πολιτικές φιλοδοξίες που έπρεπε να χρηματοδοτηθούν, καθώς και οι δύο φιλοδοξούσαν να γίνουν αρχηγοί.
Θα άλλαζε κάτι αν είχαμε αποδεχθεί την πραγματικότητα και επιμέναμε στη διαφάνεια; Πιθανό­τατα, όχι. Είναι, ωστόσο, σίγουρο ότι το καθεστώς της αδιαφάνειας καλλιεργεί μια κουλτούρα κυνισμού στην πολιτική, ιδίως μεταξύ των στελεχών που προέρχονται από τους κομματικούς μηχανισμούς.
Υπάρχει η πεποίθηση ότι ο νόμος είναι για τους «άλλους», ότι άλλα λέμε και άλλα κάνουμε, αφού όλοι γνωρίζουν ότι οι νόμοι δεν εφαρμόζονται.
Και ίσως να είναι αυτός ο λόγος ο οποίος στις λίγες περιπτώσεις που κάποιοι οδηγούνται στη δικαιοσύνη τους κάνει να εξανίστανται -και ενδεχομένως να το πιστεύουν- ότι γίνονται τα εξιλαστήρια θύματα ενός συστήματος που έτσι λειτουργεί.
Μπορούμε να αλλάξουμε αυτή την κουλτούρα; Να ανοίξουμε την πολιτική στον πολίτη που δεν θέλει να μπει σε μια τέτοια λογική, που πιστεύει ότι τα κριτήρια προσωπικής ηθικής που ακολουθεί στη ζωή πρέπει να ισχύουν και στην πολιτική;
Και ακόμα περισσότερο έχει προοπτική κάτι τέτοιο σε μια χώρα η οποία στην πραγματικότητα είναι εθισμένη στη διαφθορά; Γιατί, βέβαια, τα δύο μέτρα και δύο σταθμά δεν είναι προνόμιο μόνο των πολιτικών.
Εχει εξαιρετικό ενδιαφέρον ότι το ζήτημα δεν απασχολεί μόνο την Ελλάδα. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα, η διαφθορά είναι πολύ μεγαλύτερη όσο χαμηλότερα κατεβαίνει κανείς στη διοίκηση - από το ομοσπονδιακό επίπεδο σε επίπεδο πολιτείας ή δήμου.
Και έχουν γίνει μελέτες στις οποίες φαίνεται ότι στις περιοχές που είναι μεγαλύτερη η συμμετοχή στα κοινά και εκεί όπου το μορφωτικό επίπεδο είναι ψηλότερο, η διαφθορά είναι μικρότερη. Και αντιστρόφως, όπου εμφανίζονται περισσότεροι φορείς που μπορεί να διαφθαρούν, εκεί είναι υψηλότερη. Με άλλα λόγια, η κουλτούρα μετράει - θετικά ή αρνητικά.
Το ίδιο φαίνεται να πιστεύουν και στην Κίνα. Οπου, μάλιστα, ένας καθηγητής πρότεινε να δοθεί περιορισμένη αμνηστία σε όσους θέλουν να δηλώσουν ό,τι απέκτησαν παράνομα, ώστε να γίνει μια καινούργια αρχή. Και εκεί, βλέπετε, το πράγμα έχει ξεφύγει.
Θα μπορούσε να είναι λύση αυτό και για την Ελλάδα; Μια Επιτροπή Αλήθειας - κατά το πρότυπο της Νότιας Αφρικής - για μια καινούργια αρχή; Σιγά την καινοτομία, θα πείτε. Για τα κορόιδα μόνο. 'Η μήπως όχι;

Η Ελλάδα, η Δανία και η... Σικελία

Η πρεσβεία της Δανίας στην Αθήνα αποτελεί ίσως παράδειγμα σκανδιναβικής απλότητας. Στον τέταρτο όροφο μιας πολυκατοικίας, σαν ένα κανονικό διαμέρισμα, ο επισκέπτης δυσκολεύεται ακόμα και να την εντοπίσει. Στο εσωτερικό ένας χώρος σχεδόν φοιτητικός, χωρίς καμία πολυτέλεια και με ελάχιστο προσωπικό. Και κανείς, φυσικά, δεν διανοήθηκε να πει ότι βλάπτει την εικόνα της χώρας στο εξωτερικό. Στις μέρες μας ισχύει ακριβώς το αντίθετο.

 Ισως δεν είναι τυχαίο ότι η Δανία είναι η χώρα στην οποία οι πολίτες της θεωρούν ότι δεν αντιμετωπίζει πρόβλημα διαφθοράς: μόλις το 19% των ερωτηθέντων απάντησε ότι αποτελεί σοβαρό πρόβλημα. Το αντίστοιχο ποσοστό των Ελλήνων είναι 98%, το υψηλότερο στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Είμαστε οι μόνοι; Ασφαλώς όχι. Οι ιταλικές εφημερίδες αναφέρονται στη Σικελία σαν την Ελλάδα της Ιταλίας.
Δρόμοι που δεν οδηγούν πουθενά, γέφυρες που δεν ενώνουν τίποτα και φυσικά χιλιάδες διορισμοί - 140.000 δημόσιοι υπάλληλοι συνωστίζονται στα γραφεία, ένας στους οκτώ είναι προϊστάμενος κάποιου άλλου. Και μαζί 27.000 δασοφύλακες, σε μια περιοχή με λίγα δάση, πολλαπλάσιοι των δασοφυλάκων στη βρετανική Κολούμπια με τα απέραντα δάση στον Καναδά.

 Ακόμα και στο ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είχε προκαλέσει θύελλα η αποκάλυψη πριν από έναν χρόνο ότι ευρωβουλευτές αποδέχονταν «δώρα» με αντάλλαγμα να εισαγάγουν τροπολογίες που ευνοούσαν επιχειρηματίες. Και είναι ακριβώς η έκταση του φαινομένου που έχει οδηγήσει κυβερνήσεις και αρμόδιες αρχές να αναζητούν τους συστημικούς παράγοντες που ευνοούν τη διαφθορά.

Για την Ελλάδα οι προτάσεις της διεθνούς διαφάνειας αφορούν λίγο-πολύ τα γνωστά. Ανάμεσά τους γραφειοκρατία και πολυπλοκότητα διαδικασιών, αδιαφάνεια, καθυστερήσεις της Δικαιοσύνης, μετεκπαίδευση των δικαστικών και, βέβαια, κατάργηση της πρόσωπο με πρόσωπο επαφής των φορολογουμένων με δημοσίους υπαλλήλους μέσω της υιοθέτησης ηλεκτρονικών συστημάτων.

ΕΘΝΟΣ 13/1/13