Οι αλχημιστές του Συντάγματος

Μπορεί να ασκήσουν οικονομική πολιτική οι συνταγματολόγοι; Το ερώτημα μοιάζει παράλογο και η απάντηση προφανής. Κι όμως δεν είναι, τουλάχιστον στην Ελλάδα, όπου ορισμένοι νομικοί θεωρούν ότι τα μέτρα της κυβέρνησης παραβιάζουν το Σύνταγμα. Εχουν αρχίσει έτσι να προτείνουν ισοδύναμα -κατά τη γνώμη τους- μέτρα αντιγράφοντας περίπου την οικονομική φιλολογία των πρωινάδικων.
Ταυτόχρονα ωστόσο -κι εδώ βρίσκεται η ουσία- αναπτύσσουν μια σειρά από θεωρίες για αλλαγές στο Σύνταγμα. Στόχος τους υποτίθεται ότι είναι η ενίσχυση της δημοκρατικής αντιπροσώπευσης. Να μην μπορεί μια κυβέρνηση να παραβιάζει το Σύνταγμα όπως πιστεύουν ότι συμβαίνει σήμερα. Στην πράξη παίζουν με τους θεσμούς - ορισμένοι μιλούν ανοικτά για συντακτική συνέλευση ή εθνοσυνέλευση, οιονεί αλλαγή του πολιτεύματος δηλαδή, που, όπως οι ίδιοι ομολογούν, μπορεί να γίνει μόνο «με επανάσταση ή πραξικόπημα».
Η αντιπαράθεση ξεκίνησε ήδη από το πρώτο Μνημόνιο, όταν επιχειρήθηκε να χαρακτηριστούν οι περικοπές αντισυνταγματικές. Πέρα από «τεχνικά» ζητήματα, η καρδιά της επιχειρηματολογίας -υπήρξε και σχετική γνωμάτευση του κ. Γ. Κασσιμάτη- ήταν ότι οι περικοπές μισθών και συντάξεων αποτελούν παραβίαση της αρχής για την προστασία της ιδιοκτησίας και της περιουσίας.
Στην ίδια λογική για το τρίτο Μνημόνιο και ύστερα από πρόσκληση του ΣΥΡΙΖΑ, ο επίσης συνταγματολόγος κ. Κ. Χρυσόγονος προσέθεσε ότι τα μέτρα είναι αντισυνταγματικά γιατί παραβιάζουν την πρόβλεψη του Συντάγματος περί προστασίας της «κοινωνικής ειρήνης».
Εχει ενδιαφέρον ότι η κοινωνική ειρήνη δεν προσβάλλεται από την κρίση αλλά από τα μέτρα για την αντιμετώπισή της. Γιατί βέβαια η κρίση, η χρεοκοπία δηλαδή της οικονομίας, δεν μπορεί να κηρυχθεί αντισυνταγματική. Ετσι, αντί να μιλήσουμε για την ασθένεια, μιλάμε για τα συμπτώματα. Και αντί να θεραπεύσουμε τον καρκίνο δίνουμε σιρόπι για τον βήχα.
Για να μείνουμε στους μισθούς και στις συντάξεις, αν το κράτος κήρυσσε στάση πληρωμών, απλώς δεν θα πληρώνονταν. Κι αν πηγαίναμε στη δραχμή -όπως ήταν τότε το διακύβευμα- θα διατηρούσαν την ονομαστική τους αξία, η πραγματική ωστόσο θα ήταν 50% κάτω. Ποιος, όμως, θα κρίνει ποια είναι η αναγκαία πολιτική για να αποφύγουμε τέτοια ενδεχόμενα; Σίγουρα όχι οι συνταγματολόγοι.
Αυτού του τύπου την προσέγγιση τη διακωμώδησε αριστουργηματικά σε κείμενό του ένας άλλος συνταγματολόγος, ο κ. Γ. Δρόσος, παραφράζοντας τον Παύλο Καλλιγά, έναν κορυφαίο Ελληνα νομικό του προηγούμενου αιώνα: ο Ελλην «μεθερμήνευε τα συντάγματα και τα πολιτεύματα και μετά ταύτα δεν ηδύνατο να εννοήσει πώς δεν εκτελούντο, ενώ ούτε εις την ορθογραφίαν ούτε εις την φρασεολογίαν δεν υπήρχε λάθος».
Που πάει να πει, βέβαια, ότι δεν αρκεί να νομοθετήσει κανείς τους μισθούς και τις συντάξεις αν δεν υπάρχουν τα πραγματικά δεδομένα στην οικονομία για να τους υποστηρίξουν. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς οικονομολόγος για να το καταλάβει. Οπως όμως σημειώνει ο κ. Δρόσος, χρησιμοποιώντας μια φράση του Αριστόβουλου Μάνεση, μετά τη δικτατορία το συνταγματικό δίκαιο βιώθηκε ως «τεχνική της πολιτικής ελευθερίας», ενώ η δημοκρατική αρχή συνοψίστηκε στο ότι «ο λαός, ως κυρίαρχος, δύναται να θέλει οτιδήποτε, αρκεί ότι το θέλει».
Η Ιστορία μάς έχει δείξει ότι αυτό δεν ισχύει. Κανείς δεν μπορεί να κάνει ό,τι θέλει και τα «κεκτημένα» μπορεί να αποτελούν ωραίο συνδικαλιστικό επιχείρημα, η οικονομική ανάγκη ωστόσο τα έχει σαρώσει επανειλημμένως. Οσο για την επίκληση του λαού, ο συνταγματολόγος κ. Ν. Αλιβιζάτος στο βιβλίο του «Το Σύνταγμα και οι εχθροί του» μεταφέρει ένα εξόχως διαφωτιστικό απόσπασμα από ομιλία του Χίτλερ: «Ενας μόνον εκπρόσωπος της γερμανικής κυριαρχίας υπάρχει σήμερα, ο ίδιος ο λαός»!
Κι είναι ακριβώς στο όνομα του λαού που προτείνονται μια σειρά από αλλαγές, άλλες μετριοπαθείς άλλες ριζοσπαστικές που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια ριζική ανατροπή των θεσμικών ισορροπιών με απρόβλεπτα αποτελέσματα.
Να μείνουν όλα όπως έχουν λοιπόν; Δεν χρειάζεται καμία αλλαγή; Ασφαλώς όχι. Ολοι συμφωνούν ότι σε κάποια θέματα η αναθεώρηση είναι αναγκαία -με κορυφαίο την αλλαγή του άρθρου περί ευθύνης υπουργών- και ότι η κρίση του πολιτικού συστήματος επιβάλλει μεγαλύτερο έλεγχο της εκτελεστικής εξουσίας, περιορισμό των προνομίων των πολιτικών και ενίσχυση της αντιπροσωπευτικότητας με αλλαγή και του εκλογικού νόμου.
Από την άλλη πλευρά, ωστόσο, πολλοί προειδοποιούν ότι είναι λάθος να φορτώνουμε τα υπαρκτά ζητήματα που αντιμετωπίζουμε στο Σύνταγμα - δεν είναι εκεί το πρόβλημα. Και επισημαίνουν ότι το Σύνταγμα του 1975 είναι ένα επιτυχημένο Σύνταγμα, το οποίο έχει επιτρέψει την ομαλή εναλλαγή των κομμάτων στην εξουσία. Ακόμα περισσότερο με την έναρξη της κρίσης έχει δώσει τη δυνατότητα λήψης δύσκολων αποφάσεων χωρίς να διαρραγεί η πολιτική και κοινωνική συνοχή. Κι αυτά είναι... κεκτημένα που δεν θα πρέπει να απεμπολήσουμε ελαφρά τη καρδία!

Προτάσεις που έχουν κατατεθεί

Δεν είναι εύκολο να συνοψίσει κανείς τις προτάσεις που έχουν γίνει εν όψει μιας μελλοντικής αναθεώρησης του Συντάγματος, καθώς περι­- λαμβά­νουν σχεδόν το σύνολο των θεσ­­μών. Ενδεικτικά, έχουν προταθεί:
*Η ενίσχυση των εξουσιών του Προέδρου της Δημοκρατίας (διάλυση Βουλής, παύση κυβέρνησης κ.ά.), ενδεχομένως με επαναφορά των προβλέψεων του Συντάγματος του 1975. Κάποιοι προτείνουν και την εγκαθίδρυση προεδρικού συστήματος όπως στις ΗΠΑ ή στη Γαλλία.
*Η ενίσχυση της αυτονομίας της Δικαιοσύνης με εκλογή της ηγεσίας της από τους δικαστές, καθιέρωση ασυμβιβάστων κι ακόμα πρόταση για Συνταγματικό Δικαστήριο που θα ελέγχει τη συνταγματικότητα των νόμων και των κυβερνητικών αποφάσεων.
*Η ενίσχυση της ανεξαρτησίας της νομοθετικής από την εκτελεστική εξουσία με καθιέρωση ορίου στις θητείες, μεγαλύτερα δικαιώματα στην αντιπολίτευση, ασυμβίβαστο βουλευτή και υπουργού.
*Η ενίσχυση της δυνατότητας άμεσης παρέμβασης των πολιτών με δεσμευτικά δημοψηφίσματα, λαϊκές νομοθετικές πρωτοβουλίες, ακόμα και ανάκληση αντιπροσώπων.
*Ο περιορισμός των προνομίων των πολιτικών με κατάργηση των ρυθμίσεων περί ευθύνης υπουρ­γών, κατάργηση ασυλιών και περιορισμό των κάθε είδους απολαβών των βουλευτών.

ΕΘΝΟΣ 10.3.13