Ολα τα κιλά, όλα τα λεφτά;

Η σκηνή είναι αυθεντική σε ένα μικρό νησί του Αιγαίου πριν από μία διετία. Στο διπλανό τραπέζι συζητούν δύο κυρίες. Η πρώτη με μακριά κόκκινα νύχια και μοντέρνο ντύσιμο δουλεύει σε καφετέρια του νησιού. Η δεύτερη μόλις έχει κατέβει από το καράβι, ντυμένη κάπως επίσημα για τον χώρο, έχει ανοίξει έναν φορητό υπολογιστή πάνω στο τραπέζι.
Η συζήτηση πήγαινε κάπως έτσι. «Πόσες ρίζες ελιές σού άφησε η γιαγιά; Και εκτρέφετε κάποιες κατσίκες; Και κοτέτσι? Να δούμε τι μπορείς να πάρεις γι' αυτά». Ηταν φανερό ότι μιλούσαν για κοινοτικές ενισχύσεις. Και κατά μία έννοια στη συζήτηση αυτή συμπυκνωνόταν το αδιέξοδο αλλά και η ανθεκτικότητα της ελληνικής επαρχίας.
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, όταν η Ελλάδα μπήκε στην -τότε- ΕΟΚ, η ελληνική γεωργία επιδοτήθηκε με δεκάδες δισεκατομμύρια. Αντί όμως τα ποσά αυτά να αξιοποιηθούν για την αναδιάρθρωση της γεωργίας και τη δημιουργία ενός ανταγωνιστικού αγροτικού τομέα, χρησιμοποιήθηκαν απλώς για να στηρίξουν το αγροτικό εισόδημα, με όλες τις υπερβολές που έχουμε ζήσει.
Δεν είναι εύκολο να πει κανείς ποιος φταίει. Σίγουρα κατά ένα μέρος η κατασπατάληση των χρημάτων εξηγείται από το ότι πήγαν σε πρόσωπα που δεν ήταν αγρότες. Αρκούσαν μερικές ρίζες ελιές για να βγάζουν το λάδι της χρονιάς και να εισπράττουν και κάποια κοινοτικά χρήματα. Είναι ενδεικτικό ότι ακόμα και το 2010 το 35% των δικαιούχων εισέπραξε λιγότερο από 500 ευρώ επιδότηση - αφορούσαν δηλαδή πολύ μικρές εκμεταλλεύσεις όχι κατ' επάγγελμα αγροτών. Και βέβαια αυτοί οι πολίτες -συχνά δημόσιοι υπάλληλοι στην πόλη- δεν είχαν το παραμικρό κίνητρο να αλλάξουν τις καλλιέργειές τους.
Την ίδια εισπρακτική λογική, ωστόσο, ακολούθησαν και οι αγρότες. Το σύνθημα «όλα τα κιλά, όλα τα λεφτά» στον Θεσσαλικό Κάμπο αφορούσε ένα προϊόν, το βαμβάκι, του οποίου η επιδότηση ήταν δύο φορές μεγαλύτερη της εμπορικής τιμής. Στον καπνό η επιδότηση ήταν συχνά πολλαπλάσια της τιμής στην αγορά. Γι' αυτά τα προϊόντα οι επιδοτήσεις της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ) λειτούργησαν σε βάρος της ανάπτυξης. Δημιούργησαν την ψευδαίσθηση της ανόδου των εισοδημάτων την ώρα που το προϊόν απαξιωνόταν. Κι οι αγρότες συνέχισαν, βέβαια, να το παράγουν.
Μαζί με τον παραλογισμό ήρθε και η διαφθορά. Οσο πιο πολλά δηλώναμε τόσο πιο πολλά παίρναμε, έτσι εμφανίσαμε ότι καλλιεργούμε και το? φαράγγι της Σαμαριάς. Οσο για τις αποζημιώσεις, πρόσφατα αποκαλύφθηκε ότι τα κρούσματα παγετού στην Ελλάδα ήταν περισσότερα από τη Γαλλία!
Τώρα, με τη μεταρρύθμιση της ΚΑΠ, η φιλοσοφία αλλάζει και θα επιδοτείται απευθείας το αγροτικό εισόδημα ώστε να μην πριμοδοτούνται προϊόντα χωρίς εμπορική αξία. Είναι, όμως, ήδη αργά. Η ελληνική γεωργία από πλεονασματική έχει γίνει ελλειμματική. Το έλλειμμα στα αγροτικά προϊόντα είχε πλησιάσει τα 2,5 δισ. ευρώ κυρίως λόγω των εισαγωγών στα γαλακτοκομικά και στο κρέας. Μόνο την τελευταία διετία περιορίστηκε κοντά στα 2 δισ. εξαιτίας της ανόδου των εξαγωγών.
Η είσοδος νέων ανθρώπων, οι επιτυχημένες εξαγωγικές πρωτοβουλίες σε παραδοσιακά προϊόντα όπως το κρασί και το λάδι, αλλά και νέα προϊόντα που έχουν ζήτηση, έχουν ασφαλώς βοηθήσει. Κι είναι ενθαρρυντικό ότι στο ίδιο διάστημα οι απασχολούμενοι στη γεωργία αυξήθηκαν. Η συνολική εικόνα, ωστόσο, παραμένει προβληματική.
Για παράδειγμα, είναι τυποποιημένο μόλις το 15% του λαδιού που εξάγουμε. Το υπόλοιπο φεύγει χύμα και πουλιέται σε ολόκληρο τον κόσμο ως ιταλικό ή ισπανικό. Ετσι, δεν είναι καθόλου παράξενο που η παραγωγικότητα στην ελληνική γεωργία παραμένει στο μισό της παραγωγικότητας της Ευρώπης, ενώ περισσότερο, σχεδόν το 60%, του αγροτικού εισοδήματος το αποτελούν πια οι επιδοτήσεις από την Ευρώπη. Με τις σημερινές συνθήκες το αίτημα του κ. Μπούτα να παραβιάσουμε την ΚΑΠ μοιάζει μάλλον με κακόγουστο ανέκδοτο.
Ακόμα χειρότερα όμως φαίνεται ότι δεν αλλάζουμε καθόλου μυαλά και νοοτροπίες. Τα τελευταία χρόνια η Ευρωπαϊκή Ενωση αποφάσισε να ενθαρρύνει τις «Ομάδες Παραγωγών» στους τομείς φρούτων και λαχανικών. Δύο τομείς που κατεξοχήν μας ενδιαφέρουν. Οι λόγοι προφανείς: πετυχαίνουν καλύτερες τιμές αλλά και μέσα από την τυποποίηση κάνουν καλύτερο μάρκετινγκ των προϊόντων τους. Η ισχύς εν τη ενώσει.
Το αποτέλεσμα ήταν οι Ολλανδοί να διακινούν το 75% της παραγωγής τους μέσα από «Ομάδες Παραγωγών», ο αντίστοιχος κοινοτικός μέσος όρος να ξεπερνά το 40% και στην Ελλάδα το ποσοστό να φτάνει μόλις το 11%. Κι αυτό στο μεγαλύτερο μέρος του αφορούσε κινητοποιήσεις για χωματερές. Ο,τι προλάβουμε...
Στην ίδια εισπρακτική λογική, βέβαια, κινείται και το κράτος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι αποφάσεις Χατζηγάκη για τις αποζημιώσεις της περιόδου 2008-2009 που κρίθηκαν παράνομες και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε ότι πρέπει να επιστρέψουμε πάνω από 400 εκατομμύρια ευρώ.
Οπως σημειώνει χαρακτηριστικά σε παλαιότερη συνέντευξή του ο Ελληνας διευθυντής ανάλυσης της διεύθυνσης Γεωργίας της ΕΕ κ. Τ. Χανιώτης, παίρναμε ενισχύσεις για τους αγρότες από τους πόρους των χωρών του Βορρά και τις επιστρέφαμε σαν πρόστιμα από τον κρατικό μας προϋπολογισμό! Διόλου παραγωγικό.
Νέα Ζηλανδία και Κokkinouli's Mall

ΝΕΑ ΖΗΛΑΝΔΙΑ

Παράδειγμα ανταγωνιστικής γεωργίας διεθνώς θεωρείται η Νέα Ζηλανδία. Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκύπτει από το γεγονός ότι το 1984, κυριολεκτικά από τη μία μέρα στην άλλη, οι επιδοτήσεις στη γεωργία καταργήθηκαν. Και μάλιστα από κυβέρνηση του Εργατικού Κόμματος.
Οι αντιδράσεις τότε ήταν πολλές, με ογκώδεις διαδηλώσεις αγροτών που θεωρούσαν ότι καταστρέφονται. Φυσικά τίποτα τέτοιο δεν έγινε. Μετά από μια μεταβατική περίοδο η κερδοφορία αποκαταστάθηκε μέσα σε μια τριετία και οι τιμές γης -δείκτης του ενδιαφέροντος για αγροτικές επενδύσεις- επανήλθαν μέσα σε μια πενταετία. Σήμερα κανείς δεν θέλει επιστροφή στο προηγούμενο καθεστώς, η παραγωγικότητα έχει εκτοξευθεί και οι αγρότες έχουν γίνει πολύ περισσότερο επιχειρηματίες. Θα μπορούσε κάτι τέτοιο να γίνει και στην Ελλάδα; Ας μη σπεύσουμε. Είναι κάτι σαν τον πολλαπλασιαστή: τα ίδια γεγονότα προκαλούν διαφορετικά αποτελέσματα λόγω διαφορών νοοτροπίας.
Ετσι, σήμερα όλοι οι Νεοζηλανδοί αγρότες συμμετέχουν, ανάλογα με το προϊόν που παράγουν, ως μέτοχοι σε οργανισμούς που αναλαμβάνουν περίπου τα πάντα. Από την εμπορία των προϊόντων έως και την ασφάλιση του εισοδήματος των παραγωγών. Μπορούμε να διανοηθούμε κάτι τέτοιο στην Ελλάδα; Οσο και αν έχουμε δει συλλογικές επιχειρηματικές πρωτοβουλίες -στη Θεσσαλία μέχρι και Mall έφτιαξε ο συνεταιρισμός του κ. Κοκκινούλη- δύσκολα θα υπάρξει τέτοιου επιπέδου συνεννόηση. Αλλωστε και το Mall έπεσε έξω και πωλείται.

ΕΘΝΟΣ 10/2/13